ZJAZD I – Diagnoza i klasyfikacja zaburzeń osobowości (ICD-11, DSM-5)
Cele:
- Zrozumienie współczesnych koncepcji osobowości i zaburzeń osobowości.
- Poznanie systemów klasyfikacyjnych DSM-5 i ICD-11 oraz różnic między nimi.
- Nabycie umiejętności diagnozy różnicowej i rozpoznawania profili osobowości.
- Nauka stosowania podstawowych narzędzi diagnostycznych (SCID-5-PD, MMPI-2).
Zakres tematyczny:
- Osobowość i zaburzenie osobowości – definicje, granice normy, kontinuum funkcjonowania.
- Modele diagnostyczne:
- DSM-5 – system kategorialny i wymiarowy (Alternatywny Model DSM-5).
- ICD-11 – odejście od podziału na typy, poziomy zaburzenia osobowości (łagodne, umiarkowane, ciężkie) i cechy domenowe (negatywna afektywność, zdystansowanie, dyssocjalność, rozhamowanie, anankastyczność).
- Pełna charakterystyka typów zaburzeń osobowości (wg DSM-5):
- Klaster A (dziwaczne i ekscentryczne):Paranoiczne, Schizoidalne, Schizotypowe.
- Klaster B (dramatyczne, emocjonalne, impulsywne):Borderline (z pogranicza), Narcystyczne, Histrioniczne, Antyspołeczne.
- Klaster C (lękowe i zahamowane):Unikowe, Zależne, Obsesyjno-kompulsyjne (OCPD).
- Etiologia zaburzeń osobowości: temperament, przywiązanie, środowisko, trauma rozwojowa, czynniki neurobiologiczne.
- Diagnoza różnicowa: jak odróżniać zaburzenia osobowości od zaburzeń lękowych, afektywnych, psychotycznych i uzależnień.
- Narzędzia diagnostyczne:
- SCID-5-PD – struktura, zasady prowadzenia wywiadu,
- MMPI-2
- Kwestionariusz schematów YSQ (Young Schema Questionnaire).
Warsztat praktyczny:
- Analiza przykładowych opisów klinicznych – rozpoznanie typu osobowości.
- Ćwiczenie wywiadu SCID-5-PD.
- Wspólne opracowanie diagnozy różnicowej pacjenta z zaburzeniami osobowości.
ZJAZD II – Konceptualizacja poznawcza i założenia terapii CBT w zaburzeniach osobowości
Cele:
- Zrozumienie założeń terapii poznawczo-behawioralnej w pracy z osobowością zaburzoną.
- Nauka budowania poznawczej konceptualizacji przypadku.
- Poznanie zasad pracy z przekonaniami kluczowymi, pośrednimi i strategiami kompensacyjnymi.
- Umiejętność tworzenia celów terapii i struktury interwencji.
Zakres tematyczny:
- Założenia terapii poznawczej osobowości (Beck, Freeman):
- Osobowość jako system przekonań.
- Rola wczesnych doświadczeń w kształtowaniu przekonań o sobie, innych i świecie.
- Dysfunkcyjne strategie kompensacyjne
- Model poznawczy zaburzeń osobowości:
- Schematy poznawcze (beliefs), strategie zachowań, emocje i unikanie.
- Mechanizmy podtrzymujące: błędne koło przekonań i zachowań.
- Struktura konceptualizacji poznawczej:
- Diagnoza problemu.
- Identyfikacja przekonań kluczowych (core beliefs) i pośrednich (intermediate beliefs).
- Analiza myśli automatycznych i zachowań kompensacyjnych.
- Tworzenie hipotezy poznawczej i planu terapeutycznego.
- Różnice w podejściu CBT do pracy z osobowością vs. zaburzeniami osi I.
- Przymierze terapeutyczne: kontrakt, setting, granice i relacyjność w terapii osobowości zaburzonej.
Warsztat praktyczny:
- Praca w grupach: opracowanie konceptualizacji dla pacjentów z zaburzeniami osobowości
- Ćwiczenia: identyfikacja przekonań kluczowych, formułowanie hipotez terapeutycznych.
- Analiza relacji terapeutycznej: techniki zachowania granic i przeciwdziałania acting-outowi.
ZJAZD III – Techniki terapeutyczne w terapii poznawczo-behawioralnej zaburzeń osobowości
Cele:
- Opanowanie kluczowych technik poznawczych i behawioralnych w terapii zaburzeń osobowości.
- Umiejętność dopasowania technik do typu osobowości i etapów terapii.
- Rozwijanie kompetencji prowadzenia interwencji w oparciu o dialog sokratejski, eksperymenty behawioralne i analizę funkcjonalną.
Zakres tematyczny:
- Techniki poznawcze:
- Dialog sokratejski – kierowanie pytaniami, które prowadzą pacjenta do samodzielnej weryfikacji przekonań.
- Analiza dowodów – praca z przekonaniami „muszę”, „zawsze”, „nigdy”; równoważenie dowodów „za” i „przeciw” przekonaniu.
- Reatrybucja poznawcza – zmiana sposobu przypisywania przyczyn zdarzeń.
- Dialog dwóch krzeseł
- Karta myśli i emocji – rejestr myśli automatycznych, emocji, zachowań i alternatywnych interpretacji.
- Techniki w pracy z emocjami:
- Praca z uważnością i akceptacją emocji.
- Praca z emocją wstydu i poczucia winy – urealnianie, współczucie, zmiana narracji.
- Techniki behawioralne:
- Eksperymenty behawioralne – testowanie przekonań w rzeczywistych sytuacjach.
- Ekspozycja w wyobraźni i in vivo – praca z lękiem przed oceną, odrzuceniem, błędem.
- Analiza funkcjonalna (łańcuch analityczny) – identyfikacja wyzwalaczy, emocji, reakcji i konsekwencji.
- Modelowanie zachowań i odgrywanie ról – trening nowych sposobów reagowania.
- Trening umiejętności społecznych i asertywności – szczególnie dla osobowości unikającej, zależnej i borderline.
Warsztat praktyczny:
- Symulacje sesji z pacjentami o różnych typach osobowości.
- Ćwiczenia: analiza myśli i emocji w parach, planowanie eksperymentów behawioralnych.
- Mini-superwizja: omówienie realnych przypadków uczestników.
ZJAZD IV – Terapia Dialektyczno-Behawioralna (DBT) w zaburzeniach osobowości
Cele:
- Poznanie struktury i zasad DBT w pracy z osobowością borderline i osobowościami impulsywnymi.
- Nabycie umiejętności prowadzenia interwencji z zakresu regulacji emocji i tolerancji dyskomfortu.
- Praktyczne ćwiczenie metod uważności, pracy z afektem i komunikacji interpersonalnej.
Zakres tematyczny:
- Historia i założenia DBT – Linehan, filozofia dialektyki, akceptacja i zmiana.
- Struktura terapii: sesje indywidualne, coaching telefoniczny, grupowy trening umiejętności.
- Cztery moduły DBT:
- Uważność (mindfulness) – koncentracja uwagi, „umysł mędrca”, świadomość teraźniejszości.
- Regulacja emocji – rozpoznawanie emocji, budowanie odporności emocjonalnej.
- Tolerancja dyskomfortu – techniki przetrwania kryzysu, samouspokajanie, plan bezpieczeństwa.
- Efektywność interpersonalna – techniki DEAR MAN, GIVE, FAST.
- Praca z zachowaniami autoagresywnymi, impulsywnością, labilnością emocjonalną.
- Specyfika pracy z pacjentem borderline: granice, kontrakt terapeutyczny, walidacja emocji.
Warsztat praktyczny:
- Tworzenie łańcucha zachowań (chain analysis) i planu kryzysowego pacjenta.
- Ćwiczenie modułów DBT w parach: regulacja emocji, tolerancja stresu, komunikacja interpersonalna.
- Przykłady interwencji DBT w pracy z pacjentami borderline, narcystycznymi i antyspołecznymi.
ZJAZD V – Terapia Schematów (Schema Therapy) w zaburzeniach osobowości
Cele:
- Zrozumienie koncepcji schematów i trybów wg J. Younga.
- Nauka rozpoznawania schematów dominujących u różnych typów osobowości.
- Integracja terapii schematów z podejściem CBT.
Zakres tematyczny:
- Teoria i założenia terapii schematów – integracja CBT, teorii przywiązania i terapii Gestalt.
- 18 schematów nieadaptacyjnych – charakterystyka i typowe przejawy kliniczne.
- Tryby schematów – Dziecko Skrzywdzone, Wewnętrzny Krytyk, Nadmiernie Kontrolujący, Zdrowy Dorosły.
- Praca terapeutyczna z emocjami i obrazami – techniki wyobrażeniowe, praca z krzesłami, listy terapeutyczne.
- Empatyczna konfrontacja i ograniczone rodzicielstwo – jak prowadzić relację lecząco.
- Terapia schematów w pracy z osobowościami unikającą, narcystyczną, borderline i OCPD.
- Integracja ST z CBT – model trójpoziomowy (poznawczy, emocjonalny, behawioralny).
Warsztat praktyczny:
- Opracowanie konceptualizacji schematów pacjenta.
- Dialog terapeutyczny z trybami – praca z Wewnętrznym Krytykiem.
- Studium przypadków: pacjentka z osobowością narcystyczną, pacjent z osobowością borderline.
- Podsumowanie kursu, refleksja osobista terapeuty, ewaluacja.
